7 oznak wypalenia zawodowego: jak rozpoznać i działać?
Czy często czujesz się zmęczony(-a) po pracy i nawet po weekendzie nie jesteś w stanie odpocząć, aby nabrać nowej energii do pracy? Brakuje ci chęci i zaangażowania do nowych projektów i zadań? Zaczynasz unikać spotkań w pracy i tracisz ochotę do nawiązywania kontaktów ze współpracownikami? Jeśli te symptomy są ci znane, być może doświadczasz wypalenia zawodowego. Ważne jest, aby odróżnić zwykłe zmęczenie po pracy od wypalenia zawodowego, ponieważ po zmęczeniu można odpocząć, natomiast w przypadku wypalenia trudno się zregenerować. A przedłużające się wypalenie prowadzi do zaburzeń i chorób.
Zjawisko przemęczenia pracą stało się tak powszechne, że w 2019 roku Światowa Organizacja Zdrowia dodała wypalenie zawodowe (ang. burnout syndrome) do 11 Rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) jako nowe zjawisko zawodowe. Wypalenie zawodowe charakteryzuje się trzema wymiarami (WHO, 2019):
- Wyczerpanie emocjonalne (ang. Emotional Exhaustion)
- Depersonalizacja (ang. Depersonalization)
- Zmniejszona osobista skuteczność (ang. Reduced Personal Accomplishment)
Poniżej przedstawiam 7 kluczowych oznak wypalenia zawodowego, które powinny wzbudzić Twoją czujność.
Chroniczne zmęczenie psychiczne i fizyczne
Osoba odczuwa stałe zmęczenie i brak energii do wykonywania codziennych obowiązków. To uczucie wyczerpania nie mija nawet po odpoczynku czy urlopie, a każda kolejna aktywność wydaje się ponad siły.
Przykład: Ania, nauczycielka, odczuwa skrajne wyczerpanie – codziennie wraca do domu z bólem głowy i bez siły na cokolwiek. Nawet po weekendzie nie czuje się wypoczęta.
Poczucie braku zasobów emocjonalnych
Towarzyszy temu wrażenie, że „nie mam już nic do zaoferowania”, zarówno współpracownikom, jak i klientom. Człowiek czuje się tak, jakby nie miał siły na dalsze angażowanie się w relacje zawodowe.
Przykład: Michał, pielęgniarz na oddziale intensywnej terapii, czuje, że nie ma już siły, by pocieszać pacjentów czy rozmawiać z rodzinami. Ma wrażenie, że nie jest w stanie dać z siebie więcej.
Cynizm i obojętność wobec innych
Osoba wypalona zawodowo dystansuje się emocjonalnie od współpracowników i klientów, traktując ich raczej jak „przypadki”, a nie jak ludzi. Pojawia się obojętność i niechęć do kontaktu, unikanie kontaktu wzrokowego.
Przykład: Monika, specjalistka obsługi klienta, wyczerpana pracą z agresywnymi klientami, nie ma już cierpliwości, by ich wysłuchać. W rozmowach używa zdawkowych odpowiedzi i chce jak najszybciej zakończyć rozmowę i zakończyć sprawę.
Negatywne, zdystansowane postawy
Następuje wzrost negatywnych i sarkastycznych komentarzy wobec pracy, klientów czy organizacji. Pracownik coraz częściej wyraża zniecierpliwienie, irytację i brak wiary w sens swojej pracy, co może prowadzić do pogorszenia relacji zespołowych.
Przykład: Adam, lekarz rodzinny, zaczyna ironizować na temat pacjentów i narzekać na system ochrony zdrowia. Unika rozmów z zespołem i dystansuje się od problemów kolegów.
Niska ocena własnych osiągnięć
Pracownik ma poczucie, że jego wysiłki nie przynoszą efektów, a sukcesy wydają się przypadkowe lub niezasłużone. Czuje się niekompetentny i niewystarczający.
Przykład: Kasia, managerka, mimo że prowadzi kilka dużych projektów, czuje, że nic jej nie wychodzi, uważa, że ona sama jest niewystarczająco dobra i że nie ma na nic wpływu.
Spadek wiary w swoje umiejętności
Pojawia się poczucie braku skuteczności i niepewność co do własnych kompetencji. Pracownik zaczyna wątpić, czy w ogóle nadaje się do swojej pracy, co dodatkowo wzmacnia poczucie przygnębienia i frustracji.
Przykład: Marek, prawnik w kancelarii, coraz częściej wątpi, czy jego porady są wartościowe. Bojąc się popełnienia błędu, unika brania odpowiedzialności za ważniejsze sprawy, choć wcześniej robił to chętnie.
Problemy zdrowotne i zaburzenia snu
Choć wypalenie zawodowe kojarzy się głównie z psychiką, nie można zapominać o jego wpływie na ciało. Przewlekły stres prowadzi do wzrostu poziomu kortyzolu, co z kolei może powodować bóle głowy, napięcie mięśni, bóle pleców czy problemy trawienne. Częste przeziębienia i infekcje także mogą być sygnałem, że organizm nie potrafi się regenerować. Stres i natłok myśli sprawiają, że nie potrafimy „wyłączyć głowy”, nawet w nocy. Bezsenność dodatkowo wzmacnia poczucie zmęczenia i obniża zdolność koncentracji w ciągu dnia.
Różnice między zmęczeniem a wypaleniem zawodowym
Praca zawsze wiąże się z wysiłkiem oraz ze stresem. To naturalne, że po pracy jesteśmy zmęczeni, jednak zmęczenie to nie to samo co wypalenie.
| Zmęczony pracownik: | Wypalony pracownik: | |
| Czas regeneracji | regeneruje siły po krótkim odpoczynku. | potrzebuje znacznie więcej czasu na regenerację, a czasem nawet to nie przynosi ulgi. |
| Emocjonalny wpływ | zmęczenie jest głównie fizyczne, nie wpływa głęboko na emocje. | odczuwa głębokie emocjonalne wyczerpanie, które może prowadzić do depresji lub lęku. |
| Stosunek do pracy | mimo zmęczenia nadal cieszy się pracą i jej wyzwaniami. | traci zainteresowanie i motywację do pracy, nawet w zadaniach, które wcześniej sprawiały mu przyjemność. |
| Wpływ na wydajność | zmęczenie może wpłynąć na wydajność, ale jest to stan przejściowy. | wypalenie ma długotrwały wpływ na produktywność i jakość pracy. |
Źródło: A. Kotłowska (20205) Twoja praca. Jak osiągnąć dobrostan i uniknąć wypalenia zawodowego? Onepress
Jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu?
Ważne, aby dobrze rozpoznać, czy jesteś zmęczony/a, czy wypalony/a. Jeśli jesteś zmęczony/a, możesz zwyczajnie odpocząć (sport, spacer, hobby). Jeśli jesteś wypalony/a, trzeba podjąć działania w zależności od tego, co jest przyczyną wypalenia. Tabela poniżej pokazuje praktyczne porady:
| Przyczyna wypalenia zawodowego | Praktyczne rady, jak przeciwdziałać wypaleniu |
| 1. Nadmierne obciążenie pracą | – Ustalaj realistyczne cele i priorytety, deleguj zadania, naucz się odmawiać dodatkowych obowiązków, pracuj efektywnie. – Regularnie rób przerwy w pracy, korzystaj z dni wolnych, a po godzinach wyłączaj telefon służbowy, zadbaj o cyfrowy dobrostan. |
| 2. Brak wsparcia ze strony przełożonych i współpracowników | – Buduj relacje z zespołem: inicjuj spotkania integracyjne i rozmawiaj otwarcie o trudnościach. – Poproś o mentoring lub superwizję – regularne rozmowy z bardziej doświadczoną osobą mogą pomóc w radzeniu sobie z problemami. |
| 3. Niewystarczające poczucie wpływu na swoją pracę | – Włączaj się w decyzje dotyczące projektów lub zmian w zespole, proś o głos w sprawach, które Cię dotyczą. – Zgłaszaj pomysły na usprawnienia i daj sobie przestrzeń na realizowanie własnych inicjatyw. |
| 4. Konflikty w zespole lub toksyczne relacje | – Rozmawiaj otwarcie o problemach interpersonalnych i staraj się je rozwiązywać konstruktywnie. – Jeśli sytuacja jest trudna (np. mobbing), rozważ mediację lub wsparcie HR. Dbaj o granice i unikaj wciągania się w plotki czy konflikty. |
| 5. Brak równowagi między życiem zawodowym a prywatnym | – Wyznaczaj granice między pracą a życiem prywatnym, nie pracuj poza godzinami pracy (np. wieczorem, w weekendy). – Planuj czas na hobby, aktywność fizyczną i spotkania z bliskimi – one pomagają w regeneracji psychicznej. |
| 6. Monotonia i brak wyzwań w pracy | – Szukaj nowych zadań, które Cię interesują (np. udział w projektach rozwojowych lub szkoleniach). – Proś o rotację zadań lub możliwość rozwoju w innych działach, aby urozmaicić swoje obowiązki. |
| 7. Niezgodność wartości osobistych z wartościami firmy | – Określ swoje wartości i zastanów się, czy Twoja praca je wspiera. – Jeśli nie, rozważ rozmowę z przełożonym o dostosowaniu zakresu obowiązków lub zmianie działu, a w razie potrzeby, zmianę miejsca pracy. |
Źródło: A.Kotłowska (20205) Twoja praca. Jak osiągnąć dobrostan i iniknąć wypalenia zawodowego? Onepress
